Milyonlarca memur ve emekli maaş zamlarının netleşmesi için yarın açıklanacak enflasyon verilerine odaklandı. Ancak, AKP hükümeti yurttaşa vadettiğinden daha fazlasını geri alıyor.
2023 yılında harç ücretleri yeniden değerleme oranı yüzde 122,93 oranında belirlendi. Bu durumda da hükümet topladığı vergi ve harçlarda geçen yıla oranla yüzde 123 zam yaptı.
Ancak tabloya emekçilerin cephesinden bakıldığında, asgari ücrete yapılan zammın “yeniden değerleme oranı” ile örtüşmediği görüldü. 2022 yılının başında 4 bin 253 lira 40 kuruş olarak belirlenen asgari ücret, Temmuz 2023’te yaklaşık yüzde 30 oranında zam yapılarak 5 bin 500 liraya yükseltildi. Sene sonunda AKP’li Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın ‘müjde’ olarak açıkladığı 2023 yılı asgari ücreti ise 8 bin 506 lira 80 kuruş oldu.
Bu tabloda, asgari ücretin bir sene içerisinde yüzde 100 oranında zam yaptığı görülüyor. Önceki yıla göre ‘ortalama fiyat artış oranı’nı ifade eden eden “yeniden değerleme oranı”nın uygulandığı vergi ve harç ödemelerinde, devletin yurttaşa verdiğinden daha fazlasını geri aldığını gözlemleniyor.
Öte yandan gözler yarın açıklanacak Aralık 2022 enflasyon oranına çevrilmiş durumda. Yarın açıklanacak enflasyon verisiyle milyonlarca memur ve emekli maaşları da belirlenmiş olacak.
Memur ve emeklilerinse “ilave zam” beklentisi yüksek.
Kulislerde en çok ortaya atılan iddia, en düşük emekli maaşının artırılarak, maaşlara yüzde 20 dolaylarında zam yapılması oldu. Halbuki hükümetin kendi bütçesi için yaptığı hesaba göre işçinin emeklinin gelirin aynı kalması için bile geçen seneye (Ocak 2022) oranla yüzde 123 zam yapılması gerekiyor.
Yeniden değerleme oranı ile yarın açıklanacak yıllık enflasyon arasında baz etkisiyle önemli bir fark oluşacak. Kısacası devletin kendi bütçesi için vergi ve harçlara yaptığı artış ile vatandaşın ücret ve aylıklarına yaptığı veya öngördüğü zam arasındaki uçurum açılıyor.
Yeniden değerleme oranı nedir?
‘Yeniden değerleme oranı‘, bazı vergi artışları, maktu harçlar, damga vergisi, trafik para cezaları, pasaport ve diğer değerli kağıt bedelleriyle emlak vergisi gibi pek çok vergisel unsurun belirlenmesinde temel oran olarak kullanılıyor.
Ayrıca, kamu ve özel kesimdeki bazı sözleşmelerde uygulanacak bedel, kira, ödeme ile ilgili artış oranı olarak da yeniden değerleme oranı referans olarak alınıyor.
Vergi ve harçlarda rekor zamlar
Vergi, ceza ve harçların artışında kullanılan ‘yeniden değerleme oranı’, ekim ayı itibarıyla açıklanan yurtiçi üretici fiyat endeksinin 12 aylık ortalamasına olan “yeniden değerleme oranı” ile belirleniyor. 2023 yılı yeniden değerleme oranıysa yüzde 122,93 olarak belirlenmişti.
2023 yılında harç ücretleri yeniden değerleme oranı olan yüzde 122,93 oranında artırıldı. Özel iletişim vergisi ve damga vergisi de yüzde 122,93 oranında artırılırken emlak vergisi ücretleri yeniden değerleme oranının yarısı kadar yüzde 61,47 uygulanacak.
Motorlu taşıtlar vergisinde de yeni oranlar açıklandı. Buna göre 1300 cc motor hacminde yeni bir aracın MTV’si 2 bin 545 lira oldu.
2023 yılında Gelir Vergisi Kanunu’nda yer alan indirim ve istisna ve muafiyetlere ilişkin tutarlar basit usulde vergilendirmeye ilişkin had ve tutarlar yeniden belirlendi. Gelir vergisinde yer alan çok sayıda istisna ve indirim tutarı da mükelleflerin lehine olacak şekilde artırıldı.
Vergilerdeki artış oranları 1 Ocak 2023 itibariyle yürürlüğe girdi.
Erdoğan yetkisini kullanmadı
Vergi Usul Kanunu uyarınca AKP’li Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın, vergi ve harçlarda yeniden değerleme oranını yüzde 50 azaltma ve yüzde 50 artırma yetkisi bulunuyordu.
Ancak Erdoğan’ın bu yetkisini kullanmaması dikkati çekti. Yani Erdoğan bir yandan işçiye, memura ve emekliye “bol keseden dağıttıklarını” iddia ederken, devletin vatandaştan alacağı vergileri de belirleyen yeniden değerleme oranını beklenen enflasyona daha yakın bir orana doğru düşürmeyi dahi tercih etmedi.
Enflasyon beklentileri
AA Finans Enflasyon Beklenti Anketi’ne göre, TÜİK’in bir önceki ay yüzde 84,39 olarak açıkladığı yıllık enflasyonun yüzde 66,59 olarak açıklanması bekleniyor. Enflasyonun aralık ayında aylık yüzde 2,61 artması bekleniyor. TÜFE, kasımda bir önceki aya göre yüzde 2,88 artış göstermişti. Yıllık TÜFE artışı ise yüzde 84,39 seviyesinde gerçekleşmişti.
Reuters’ın anketinde, aylık enflasyon tahminleri yüzde 1,4 ila yüzde 4,1 arasında yer aldı. Ankete göre, enflasyonun aralıkta aylık yüzde 2,7 artması yıllık olarak ise baz etkisiyle yüzde 84,39’dan yüzde 66,8’e düşmesi bekleniyor.
Bloomberg’in anketine göre aralık ayı enflasyon beklentisi aylıkta yüzde 2,8, yıllıkta da yüzde 67 oldu.
Enflasyon verileri yarın açıklanacak
2023 memur ve emekli zammı için milyonlarca insan yarın açıklanacak enflasyon verilerini bekliyor. Yıllık enflasyon beklentisi yüzde 66 civarında. Ayrıca enflasyonla hesaplanacak zamlara refah payının eklenip eklenmeyeceği merak konusu.
Kasım ayı enflasyon rakamlarıyla birlikte 5 aylık veriler ortaya çıkmıştı. Kasımda 5 aylık enflasyon yüzde 14,04 olarak gerçekleşmişti. Aralık ayıyla birlikte 6 aylık enflasyonun yüzde 17’nin üstünde çıkması bekleniyor. Böylece memurların yüzde 18 ile yüzde yüzde 19 arasında, SSK ve Bağ-Kur emeklilerinin ise yüzde 17 ile 17,5 arasında zam almaları bekleniyor.
En düşük emekli maaşı Temmuz’da 3 bin 500 lira olmuştu
2022 yılının ilk 6 aylık enflasyon farkına göre 2022 yılı emekli maaş zammı yüzde 42,35 olarak belirlenmişti.
Emekli maaş zammının ardından SSK ve Bağ-Kur en düşük emekli maaşı 3 bin 500 lira olmuştu.
Emekli maaş zammı tahminleri havada uçuşuyor
SSK ve Bağ-Kur emeklilerinin 3 bin 500 lira olan taban maaşının yükseltilmesi ortaya atılan iddialar arasında.
Diğer yandan, yüzde 20’ler civarındaki enflasyon oranına 10-15 puanlık bir refah payı eklenmesi söz konusu olduğu ileri sürüldü. Bunun anlamı SSK ve Bağ-Kur emeklisine yüzde 35 oranında artış yapılması söz konusu olacak. Bu durumda memur emeklilerinin zam oranı ise toplu sözleşme artışıyla birlikte yüzde 38’e yaklaşmış olacak.
Ancak bir başka beklenti ise artış oranının asgari ücret artışına eşitlenmesi. Yani yüzde 54,7’lik oranın emekliler için de uygulanması şeklinde. Bu formüller sonunda en düşük Bağ-Kur esnaf emeklisi maaşı 5 bin lirayı geçecek ancak söz konusu miktar açlık sınırının şimdiden üç bin lira altında olacak. 2000 öncesi SSK emeklisinin en düşük maaşı ise 7 bin liraya yaklaşmış olacak.
Bir başka iddia ise kamu çalışanları toplu sözleşme oranının artırılması söz konusu olabilecek. Yüzde 8 olarak belirlenen toplu sözleşme oranı yükseltildiğinde memurların ve memur emeklilerinin alacağı zam oranı da yüzde 30 dolaylarında olacak.
Bir başka hesaplama ile asgari ücrete yapılan yüzde 54,7’lik oranı taban emekli maaşına uygulanırsa bu durumda en düşük SSK ve Bağ-Kur emekli maaşı 5 bin 400 lirayı geçecek. Taban maaşın 5 bin liranın üzerine çıkacak olması aslında bu civarda maaş alan diğer emekliler için de ek bir seyyanen artış anlamına gelebilir.
Maaşlar işçi ve emeklinin cebine girmeden açlık sınırının altında kaldı
Birleşik Kamu-İş’in araştırmasına göre, dört kişilik bir ailenin, dengeli ve sağlıklı beslenebilmesi için yapması gereken aylık harcama olarak belirtilen açlık sınırının 9 bin 59 liraya çıktığı belirtildi. Aynı ailenin tüm ihtiyaçlarının insan onuruna yaraşır bir şekilde yoksunluk hissi çekmeden karşılayabilmesi için yapması gereken aylık harcama tutarı ise 26 bin 124 lirayı buldu.
Bu durumda yeni açıklanan asgari ücret açlık sınırının altında kalmış oldu. Aynı durum emekli ve memur maaşları için de geçerli olacak.
Enflasyonda 2022 yılı Kasım ayı itibariyle yıllık artış, yüzde 84,4 oranında gerçekleşti. Ancak aynı dönemde yurttaşların bütçesinde önemli bir harcama kalemi olan gıdada yıllık fiyat artışı, yüzde 102,5’e ulaştı.
TÜİK verilerine göre, şeker, yüzde 125,4, peynir yüzde 129,1, sebzeler yüze 106,5, taze meyveler yüzde 90,1, makarna yüzde 125,6 ve kırmızı et yüzde 89,1 oranında artış gösterdi.
Asgari ücretteki artış bırakın yeniden değerleme oranı ölçüsünde artışı, ortalama gıda fiyatları artışının dahi altında kaldı.
Maaşlara ne kadar zam gelecek?
Enflasyonda yüzde 2,6 artış beklentisinin gerçekleşmesi halinde, temmuz-aralık dönemi enflasyon yüzde 17,02 olacak. Eğer rakam böyle olursa, memur ve memur emeklilerinin maaşlarına yüzde 10,11’lik enflasyon farkı ve toplu sözleşme gereğince yüzde 8’lik zam ile yüzde 18,11’lik artış yapılması gerekiyor.
Enflasyonun bu şekilde açıklanması halindeyse SSK ve Bağ-Kur emeklilerine de yüzde 17,1’lik zam reva görülebilir.
Aralık ayında aylık enflasyonun yüzde 3 çıkması halinde ise memur ve memur emeklileri yüzde 18,6, SSK, Bağ-Kur emeklileri ise yüzde 17,5 zam alacak. Aylık enflasyonun yüzde 4 çıkması halinde ise memurlara yüzde 19,7; SSK, Bağ-Kur emeklilerine yüzde 18,6 zam yapılacak.
Refah zammı beklentisi
Asgari ücrete yapılan yüzde 55 zam sonrası memur maaş zammının yüzde 18-20’lerde mi kalacağı merak konusu.
Memur ve emeklilere enflasyonun üzerinde refah zammı konusunda beklentinin karşılanıp karşılanmayacağı önümüzdeki günlerde netleşecek.
‘Memurlarımızı enflasyona ezdirmeyeceğiz’
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Bilgin, memur ve memur emeklilerine yönelik ek zam taleplerine karşı nasıl bir planlamalarının olduğunun sorulması üzerine, “Enflasyon belli olduktan sonra memur maaşları belli olacak. Bizim oradaki prensibimiz açık. Memurlarımızı enflasyona ezdirmeyeceğiz. Enflasyonun tahribatından koruyacak bir düzenleme yapacağız” şeklinde konuşmuştu.
AKP Genel Başkan Yardımcısı Hamza Dağ, memur ve emekli zammına ilişkin olarak “Enflasyona milletimizi ezdirmeyeceğiz diye çok net ifade ettik. (En düşük emekli aylığı) Daha önceki artışlarda da seyyanen bir artış yapıldı. En düşük emekli aylığına refah payı gelebilir. Burada bir emekli aylığı bağlarken ödemiş olunan prime göre oluyor. Çalışma Bakanlığımız süreci yürütüyor” ifadelerini kullanmıştı.
Erdoğan’dan beklenti düşüren açıklama
Diğer yandan AKP’li Cumhurbaşkanı Erdoğan da sene sonunda yaptığı açıklamada, “2022 yılı içinde toplamda asgari ücrete yüzde 95, memur maaşlarına yüzde 87, memur emekli aylıklarına yüzde 86 zam uyguladık. 3600 ek gösterge düzenlemesini memurlarımızın tamamına teşmil ettik. Çalışanı ve emeklisiyle tüm kamu görevlilerine verdiğimiz sözü tuttuk” dedi.
Erdoğan’ın bu açıklamasındaki 2022 yılı içindeki zam vurgusu, memur ve emeklilere TÜİK’in açıklayacağı enflasyon oranı kadar maaş zammı yapılabileceği yorumlarına neden oldu
